تهمت و افترا در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد؛ بدون آن که قادر به اثبات آن باشد. در حقیقت افترا فعلی تهمتی است که تهمت‌زننده برای متهم کردن افراد، وسایل و ادوات جرم را به نوعی به شخص منتسب کند یا در منزل یا در جیب یا در وسایلی که مربوط به آن شخص است، قرار دهد.
ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی در این زمینه می‌گوید: «هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحا نسبت دهد یا آنها را منتشر کند که مطابق قانون آن امر جرم محسوب میشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند، جز در مواردی که موجب حد است، به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.»
همچنین بر اساس ماده ۶۹۹ این قانون، «هرکس عالما عامدا به قصد متهم کردن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او میشود، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است، بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به اوقلمداد کند و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب شود، پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم میشود.»ملاک مجرم تلقی شدن مفتری (افترا دهنده)، ارتکاب جرم به شکل عالمانه و عامدانه است؛ به این معنا که مفتری به جرم بودن آنچه نسبت می‌دهد، علم داشته باشد و عمدا عمل افترا را انجام دهد.
انواع افترا و تهمت
افترا به دو نوع تهمت قولی و افترای فعلی تقسیم میشود.
- تهمت و افترای قولی، نسبت دادن جرمی به دیگران به صورت لفظی یا از طریق رسانه‌ها یا اوراق چاپی یا نطق در مجامع است.
- تهمت و افترای فعلی نیز وقتی صورت می‌گیرد که مفتری به قصد متهم کردن افراد، آلات و ادوات جرم را در منزل، جیب یا محل کار شخص قرار دهد؛ به‌گونه‌ای که وجود آن آلات و ادوات موجبات تعقیب جزایی فرد را فراهم کند.
انتشار، از شرایط تحقق تهمت
نکته قابل توجه در جرم افترا، انتشار آن است. در واقع اگر کسی متنی حاوی انتساب جرمی به دیگران را تهیه کند و نزد خود نگه دارد یا مانع انتشار آن شود، مرتکب جرم افترا نشده است. نکته قابل توجه دیگر در جرم افترا این است که افترا وقتی حادث میشود که مفتری، جرمی را به کسی صریحا نسبت دهد. در حقیقت عمل مورد انتساب باید بر طبق قوانین حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، جرم تلقی شود. بنابراین نسبت دادن اعمالی خلاف یا ناهنجار که جرم‌انگاری نشده باشد، افترا تلقی نمی‌شود مانند بی‌نظم، بی‌انضباط، بی‌حیا و… . از آنجایی که این موارد جرم‌انگاری نشده است، مصداق جرم افترا تلقی نمی‌شود.
چنانچه جرم افترا اثبات شود و در واقع مفتری نتواند نسبت داده‌شده را اثبات کند، قانون برای مفتری کیفر پیش‌بینی کرده است. مواد ۶۹۷ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی در افترای قولی ـ به جز در موارد تهمت‌های ناموسی که موجب حد است – برای مفتری حبس از یک ماه تا یک سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق پیش‌بینی کرده است. کیفر افترای فعلی نیز حبس از ۶ ماه تا ۳ سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق است.
ارکان و اجزای قانونی تهمت
- مفتری جرمی را به صورت صریح و واضح به دیگری نسبت دهد.
- آن جرم امری پوچ و واهی بوده، یعنی ساخته تخیلات ذهن شاکی باشد.
- مفتری با انگیزه ضرر زدن و هتک حیثیت آن جرم را به غیر نسبت دهد.
- نسبت‌دهنده (شاکی) نتواند درستی موضوعی را که به دیگری نسبت داده است، در مرجع قضایی صلاحیت‌دار به اثبات برساند.
جستجوی وکیل و موسسه حقوقی خوب و معتبر در این زمینه موضوعی در بانک هوشمند اطلاعات وکلای متخصص امکان پذیر است.
بهترین وکیل، وکیلی است که شیرین ترین پاداش او احقاق حق موکلش باشد.
بهتر است قبل از اخذ هر تصمیمی با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
قابل ذکر است اگر کسی از روی عصبانیت و ناراحتی به دیگری بگوید «دزد» یا «کلاهبردار» موضوع توهین است؛ نه افترا. در توضیح این مطلب، مثالی را می‌توان مطرح کرد: شخص الف مدعی است که آقای ب اتومبیلش را سرقت کرده و پرونده امر پس از بررسی‌های معموله قضایی با صدور قرار منع پیگرد یا حکم برائت قطعی مختومه شده است. آیا در این قضیه شاکی به عنوان مفتری قابل تعقیب کیفری است؟ در این مثال چند حالت ممکن است اتفاق بیفتد:
- شاکی واقعاً اتومبیلی داشته که ثابت شده قطعاً به سرقت رفته و صاحب مال با دلایل یا توضیحاتی که پیش خود داشته، به این نتیجه رسیده که شخص»ب» آن را سرقت کرده است و این امر در دادگاه هم به اثبات می‌رسد که در اینجا شاکی مفتری به حساب نمی‌آید.
- ممکن است اتومبیل شاکی واقعاً سرقت شده باشد اما شخص «ب» آن را سرقت نکرده بلکه دیگری آن را سرقت کرده است. در این صورت نیز شاکی به دلیل اینکه گریز و چاره‌ای جز اعلام شکایت نداشته و قصد وی دادخواهی بوده و نه چیز دیگر، در اینجا نیز مفتری تلقی نمی‌شود.
- ممکن است اتومبیل شاکی سرقت نشده یا اساساً اتومبیلی نداشته که به سرقت رفته باشد اما وی جرم سرقت مذکور را به دیگری نسبت می‌دهد و شکایت وی مردود اعلام میشود. در این مورد وی به عنوان مفتری قابل تعقیب کیفری است. زیرا شاکی در این موضوع به قصد اضرار به دیگری و برخلاف واقع و به انگیزه هتک حیثیت دیگری اعلام شکایت کرده و قصد وی تظلم و دادخواهی نبوده است.
زیرا وقتی شاکی یا نسبت‌دهنده جرم، موضوع و اهرمی از پیش خود ساخته را که اساساً و در حقیقت آن واقعه رخ نداده است، از روی عمد، به دروغ و برای زیان دیگری و با علم و اطلاع به کذب بودن آن همچنین با سوء نیت خاص به دیگری نسبت می‌دهد، مفتری محسوب میشود. بدیهی است که اگر شاکی بر اثر یک اشتباه قابل چشم‌پوشی امری را به دیگری نسبت دهد و به گمان اینکه آنچه را که می‌نویسد یا می‌گوید، در طبیعت نیز اتفاق افتاده و صحیح است، مسئول نخواهد بود.
شرایط تحقق افترا
با دقت در ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی می‌توان به این نتیجه رسید که برای تحقق جرم تهمت وجود سه شرط ضروری است:
- انتساب جرم به دیگری
این ماده به طور کلی از انتساب جرم به دیگری، یعنی نسبت دادن اعمالی که جرم نبوده، سخن گفته است؛ این در حالی است که انتساب اعمالی که برخلاف شرع یا شأن یا حتی مستوجب تعقیب اداری یا انتظامی باشد، موجب محکوم شدن مرتکب به اعتبار ماده فوق نخواهد بود.نکته دیگر اینکه قید واژه «کسی» تنها مربوط به اشخاص حقیقی میشود و نمی‌توان اشخاص حقوقی را مورد شمول قرار داد.
- صراحت انتساب
این مورد بدین معنا است که مرتکب باید امری را صریحاً نسبت دهد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب میشود. لازم نیست که مرتکب مشخصات دقیقی از جرم بیان کند بلکه وقتی به طور صریح بگوید «فلانی دزدی کرده یا مرتکب قتل شده است» کفایت می‌کند. اما به کار بردن کلمات و واژه‌های عامی از قبیل جانی، بزهکار و غیره برای تحقق جرم افترا کافی نیست بلکه ممکن است موجب تحقق جرم توهین شود.
- ناتوانی مفتری از اثبات صحت اِسناد
هر گاه مفتری بتواند صحت نظر خود را در مورد ارتکاب جرم از سوی شخص مورد اتهام به اثبات رساند، وی به عنوان مفتری قابل مجازات نخواهد بود.
عنصر روانی افترا
برای تحقق جرم افترای عملی باید سوء نیت وجود داشته باشد و مرتکب با توجه به ماده ۶۹۹ عمل خود را عالماً عامداً به قصد متهم کردن دیگری انجام دهد. این تصریح دارای چند نکته است:
- مرتکب در انجام کار خود عامد و قاصد باشد و تحت تأثیر مشروبات الکلی، بیهوشی و مواردی از این قبیل قرار نگرفته باشد.
- با توجه به اینکه قید عالماً آورده شده است، مرتکب باید از ماهیت اتهام‌آور اشیا و ادوات و … آگاه باشد.
- مرتکب باید دارای سوء نیت خاص بوده، یعنی قصد وی متهم کردن دیگری باشد.
تهمت ناموسی
مجازات تهمت ناموسی در قانون کاملا واضح و روشن است. در قانون از این تهمت با عنوان قذف یاد میشود. معنی خود کلمه قذف در زبان فارسی انداختن و رها کردن است. تعریف دقیق قانون از این کلمه نیز تهمت زنا یا لواط زدن به فرد دیگری است که به نوعی تهمت ناموسی نیز خوانده میشود؛ اما طبق قانون چه چیزی قذف و یا همان تهمت ناموسی خوانده میشود؟ هر شخصی به طرف مقابل خود فحش ناموسی بدهد.
این فحش می‌تواند لقب زنا به خود و یا مادر وی باشد و نتواند در دادگاه این تهمت خود را به اثبات برساند، مرتکب قذف شده است و مجازات برای وی اعمال خواهد شد. مجازات قذف در قانون ۸۰ ضربه تازیانه است. البته نکات مهم دیگری هم درباره قذف صادق است که بایستی درباره آن به صورت کامل اطلاعات کسب نمایید. مشاوره حقوقی قذف می‌تواند بندهای قانونی این جرم را بیشتر برای شما روشن نماید.
نکات مهم
برای ثابت شدن و صادر شدن حکم قذف در دادگاه باید به چند نکته مهم دقت نمایید.
- در درجه اول باید بدانید که حد قذف زمانی به اجرا در می‌آید که خود فردی که به وی تهمت زده شده است، شکایت نماید. برای مثال وقتی به مادر کسی توهین میشود، برای جاری شدن هکم توهین ناموسی مادر باید شاکی باشد. ماده ۲۵۵ قانون مجازات اسلامی به وضوح این مورد را روشن نموده است.
- در قانون این مفهوم تهمت ناموسی است که استدلال میشود و نیازی به استفاده از کلمات رکیک نخواهد بود. برای مثال تهمت تو پسر پدرت نیستی، حکم تهمت ناموسی را خواهد داشت.
- ماده ۲۵۱ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد که قذف شنونده نیز بایستی دارای شرایطی از قبیل عاقل بودن، بالغ بودن، مسلمان بودن و… باشد. گذشته از این وی نباید متظاهر به تهمتی باشد که به وی زده شده است. در غیر این صورت مجازات تهمت ناموسی در قانون حداکثر ۷۴ ضربه شلاق بوده که به صورت تعزیری و درجه ۶ صادر می‌گردد.
- در صورت اینکه قذف کننده پدر یا جد پدری باشد، حکم قذف صادر نشده و مجازات حداکثر ۷۴ ضربه شلاق تعزیری درجه ۶ خواهد بود.
- در صورتی که هر دو طرف همزمان به یکدیگر تهمت ناموسی بزنند، مجازات تهمت ناموسی در قانون برای آنها حداکثر ۷۴ ضربه شلاق تعزیری درجه ۶ می‌باشد.
- تهمت ناموسی چند نفر به صورت جداگانه توسط یک فرد، هیچ ارتباطی به یکدیگر نداشته و فرد بایستی رد برابر هر کدام از قذف شنونده‌ها به صورت جداگانه محاکمه شود.
- در صورت اثبات تهمت مطرح شده، مجازاتی برای فرد صادر نخواهد شد.
- جالب است بدانید که قانون کسی را که برای شهادت علیه فرد متهم به زنا یا لواط بدون مشاهده در دادگاه حاضر شده باشد، حکم قذف کننده را صادر می‌نماید.
مجازات اعدام برای تهمت ناموسی در قانون
مجازات تهمت ناموسی در قانون در پاره‌ای از مواقع هم به مجازات‌های بالاتری نظیر اعدام کشیده میشود. برای همین است که توصیه داریم حتما در چنین مواردی از خدمات مشاوره حقوقی وکیل پایه یک دادگستری استفاده نمایید. در دو مورد قاضی دادگاه می‌تواند حکم به اعدام قذف کننده دهد.
- اگر کسی به پیامبران و امامان معصوم و دخت پیامبر قذف نماید، مجازات تهمت ناموسی در قانون برای وی اعدام خواهد بود.
- کسی که قبلا سه بار به دلیل قذف حد خورده باشد، بار چهارم مجازات تهمت ناموسی در قانون برای وی اعدام در نظر گرفته شده است.
در این دو مورد قاضی دادگاه در صورت تشخیص و اثبات جرم می‌تواند حکم به اعدام فرد خاطی داده و او را به دست قانون بسپارد.
جستجوی وکیل و موسسه حقوقی خوب و معتبر در این زمینه موضوعی در بانک هوشمند اطلاعات وکلای متخصص امکان پذیر است.
بهترین وکیل، وکیلی است که شیرین ترین پاداش او احقاق حق موکلش باشد.
بهتر است قبل از اخذ هر تصمیمی با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
دفتر خدمات حقوقی راستین
(شماره ثبت: ۲۷۶۹۶۰)
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی نارمک
با حضور وکلای پایه یک دادگستری متخصص خانم و آقا
۰۲۱۷۷۹۷۱۶۳۴ / ۰۲۱۷۷۹۲۳۰۸۵
(پاسخگویی: همه روزه از ساعت ۱۶ تا ۲۰)
💠وکالت تخصصی در امور و پرونده های حقوقی، کیفری و خانواده
💠مشاوره حقوقی تخصصی همراه با مطالعه پرونده
💠داوری قراردادهای داخلی و بین‌المللی
توسط گروهی از برترین وکلای پایه یک دادگستری متخصص
خدمت صادقانه، پیگیری مسئولانه، حق الوکاله منصفانه
