حقوق فرزندان حاصله از ازدواج موقت

ازدواج موقت از سنت های پیامبر اسلام می باشد و تنها فرق ازدواج موقت با ازدواج دائم مدت دار بودن آن است یعنی بعد از تمام شدن مدتی که دو نفر با هم توافق کردن عقد خود به خود باطل می شود و نیاز به صیغه طلاق ندارد.

مهمترین سوال و بحثی که در ازدواج موقت مطرح است، بحث فرزندان حاصل از این نوع ازدواج است. این امر که مطالبات حقوق این فرزندان چگونه استیفا می شود و آیا فرزند حاصل از ازدواج موقت با فرزند حاصل از ازدواج دایم متفاوت خواهد بود یا خیر؟ قابل پاسخگویی است.

در دین مبین اسلام دو نوع ازدواج وجود دارد که نکته اشتراک آنها محرمیت زن و مرد به همدیگر است و زن و شوهر می توانند با همدیگر مباشرت داشته باشند و صاحب فرزند شوند. نوع اول ازدواج، دایم است که در آن اگر زوجین از همدیگر طلاق نگیرند یا یکی از زوجین فوت نکند، همچنان بر همدیگر محرم می مانند و در کنار فرزندان خود زندگی می کنند، در چنین خانواده ای حقوق زوجین و فرزندان مشخص است و زندگی اعضای خانواده در کنار هم و معمولا زیر یک سقف است.

نوع دیگر ازدواج، از نوع موقت است این ازدواج بر خلاف دایم احکام خاص خودش را دارد مثلا زن از شوهر ارث نمی برد و تمتع جنسی به همان میزانی است که در زمان عقد قید شده است.

حقوق فرزندان حاصله از ازدواج موقت
یکی از نکات حائز اهمیت در ازدواج موقت این است که اگر فرزندی حاصل شد،حقوق این فرزندان چگونه باید رعایت شود؟

در ماده ۱۱۵۸ قانون مدنی می خوانیم: «طفل متولد در زمان زوجیت ملحق به شوهر است، مشروط بر اینکه از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.» همچنین وی از پدر و مادر خود ارث خواهد برد نفقه وی نیز بر پدر واجب است. 

قبل از بررسی حقوق فرزندان حاصله از این نوع ازدواج ذکر این نکته ضروری است که هدف از ازدواج موقت تشکیل خانواده نیست و اشخاصی که قصد تشکیل خانواده دارند باید ازدواج دایم نمایند.

حکمت ازدواج موقت با دایم متفاوت است و در واقع ازدواج موقت سر ریز ازدواج دایم است و در مواقع ضرورری برای رفع نیازهای جنسی و کمک به اشخاص بی همسر عملی می شود. یکی از حکمت های ازدواج موقت پاسخ به غریزه جنسی است که از راه حلال باید تامین شود.

از امام باقر علیه‌السلام روایت شده است: «انّ اللّه رأف بکم فجعل المتعه عوضا لکم من الأشربه؛ خداوند به شما رأفت دارد، از این رو در عوض آنکه شراب را حرام کرده، ازدواج موقت را حلال دانسته است.»( وسائل‏الشیعه، ج‏۱۴، ح‏۷ و ۸، ص‏۴۳۸)

حال می پردازیم به حقوق فرزندان حاصله از ازدواج موقت یا صیغه: اگر به هر دلیلی زن و شوهری که با همدیگر ازدواج موقت کرده اند بچه دار شوند این بچه از نظر حقوقی هیچ تفاوتی با فرزند حاصل از ازدواج دایم نخواهد داشت و تمام شئونات وی را دارا خواهد بود.

ازدواج موقت ممکن است یک روزه باشد و اتفاقا زوجه در اثر مباشرت با شوهر بچه دار شود، در این صورت که این دو فرد بعد از ۲۴ ساعت به همدیگر نامحرم خواهند شد، تکلیف کودک چه خواهد شد؟ در جواب پرسش مقدر باید عرض کنم که این احتمال وجود دارد و اگر چنین اتفاقی روی داد باید در مرحله اول والدین کودک بنا به حکم اخلاق ازدواج دایم کنند یا حداقل مدت ازدواج موقت شان را چند سال تمدید نمایند تا کودک از نعمت  هر دو پدر و مادر بهره مند گردد. اگر چنین کاری را انجام ندهند، نگهداری و نفقه کودک بر عهده پدر است و پدر موظف است از کودک خود مراقبت نماید. کما اینکه در ازدواج دایم هم وظیفه نگهداری و نفقه کودک بر عهده پدر است.

بر اساس ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی حضانت و نگهداری از فرزندان حق و تکلیف والدین معرفی شده و از آنجایی که پدر سرپرست خانواده محسوب می‌شود، هزینه‌های نگهداری از فرزندان نیز برعهده وی گذارده شده است.

۱- ازدواج موقت باید ثبت رسمی شود و الا اگر شرعا هم عقد به طور صحیح جاری شود اثبات نسب فرزند به پدر مشکل خواهد شد و چه بسا مرد زیر بار نرود و مشکلات حیثیتی و حقوقی فراوان برای خانم ایجاد نماید. چرا که در قانون مدنی اثبات هر دعوایی منوط به پنج دلیل است که در ماده ۱۲۵۸ چنین بیان شده است«دلایل اثبات دعوا از قرار ذیل است: ۱- اقرار ۲- اسناد کتبی ۳- شهادت ۴- امارات ۵- قسم»

البته در ماده ۲۱ قانون جدید حمایت  از خانواده این مسئله الزام آور بوده و چنین  آمده است: «نظام حقوقی جمهوری اسلامی ‌ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است، مورد حمایت قرار می‌دهد. نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیر الزامی‌است: ۱- باردار شدن ۲- توافق زوجین ۳ – شرط ضمن عقد

۲- با توجه به اینکه در ازدواج موقت پدر و مادر معمولا جدا زندگی می کنند و در واقع زندگی شان زیر دو سقف است، قهرا فرزند باید یکی از والدین را انتخاب نماید در این صورت باید با کودک طوری رفتار شود که جای خالی والد جدا خیلی احساس نشود و مرتب با وی در ارتباط باشند و حتی اگر امکانش باشد زوجین همچنان در قید زوجیت بمانند تا مشکل محرمیت نداشته باشند.

۳- به کرامت کودک باید احترام گذاشته شود و از اینکه وی از ازدواج موقت به دنیا آمده است تحقیر نشود بلکه طوری به وی القا شود که وی با بقیه کودکان هیچ تفاوتی ندارد.

۴- پدر کودک نباید از دادن نفقه خودداری نماید و باید رفاه بچه را در نظر بگیرد تا حداقل موجب آزار مالی کودک نگردد و فرزند امنیت مالی داشته باشد.

اهمیت ثبت نکاح موقت و فرزند در ازدواج موقت

عدم ثبت ازدواج موقت و اینکه قانونگذار الزامی برای این کار در نظر نگرفته است زنان را دچار مخمصه‌های حقوقی کرده است. فرزند در ازدواج موقت ملحق به این رابطه اگرچه مشروع است اما به دلیل عدم ثبت بعضاً برای مادر دردسرساز است و اثبات مشروعیت آن چالش بزرگی برای زنانی است که با این مسأله دست به گریبان هستند. اثرات ثبت نکاح منقطع بیش از همه در حفظ حقوق زوجه خود را نشان می‌دهد و پس از آن در خصوص حقوق فرزندان به وجود آمده از عقد موقت. در این رابطه باید گفت این فرزندان از تمامم حقوقی که قانون برای اولاد در نظر گرفته بهره‌مند خواهند بود و در این خصوص تفاوتی میان اولاد ناشی از عقد دائم و موقت وجود ندارد.

بنابراین ثبت واقعه عقد موقت به نحوی که در دادگاه قابل استناد باشد ضروری است. هرگاه وقوع عقد موقت (چه به‌طور رسمی در دفترخانه و چه به شکل دیگری) اثبات شود آثار حقوقی ناشی از آن برای زوجه و اولاد ناشی از این نوع عقد فراهم می‌شود. در غیر این صورت اثبات واقعه عقد موقت در دادگاه با توجه به دلایل و قراین می‌تواند بسیار سخت و در پاره‌ای موارد ناممکن باشد.

الزام به ثبت در قانون جدید حمایت از خانواده

هر چند به نظر می‌رسد از نظر قانونی ازدواج موقت مانند ازدواج دائم نیاز به ثبت ندارد اما قانونگذار در ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده مصوب اسفند ۱۳۹۱ در بعضی از موارد ثبت واقعه ازدواج موقت را الزامی کرده است. ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده مقرر می‌دارد: «نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می‌دهد. نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیرر الزامی است:

• باردارشدن زوجه
• توافق طرفین
• شرط ضمن عقد

تبصره ـ ثبت وقایع موضوع این ماده و ماده (۲۰) این قانون در دفاتر اسناد رسمی ازدواج یا ازدواج و طلاق مطابق آیین نامه‌ای است که ظرف یک سال با پیشنهاد وزیر دادگستری به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد و تا تصویب آیین نامه مذکور، نظام نامه‌های موضوع ماده (۱) اصلاحی قانون راجع به ازدواج مصوب ۲۹/۲/۱۳۱۶ کماکان به قوت خود باقی است.» لازم به ذکر است آیین نامه اجرایی این ماده قانونی در بهمن ماه سال ۹۳۳ تصویب شده است.

دادگاه؛ مرجع الزام پدر به اخذ شناسنامه

برای دریافت شناسنامه فرزند در ازدواج موقت که پدر برای گرفتن شناسنامه او اقدامی نمی‌کند بر اساس ماده ۸ قانون حمایت از خانواده و بر اساس اصول آیین دادرسی در رسیدگی به این موارد صلاحیت با دادگاه خانواده محل اقامت خوانده یا آخرین محل سکونت وی در صورت مشخص نبودن محل اقامت وی خواهد بود. مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و اثبات واقعه ازدواج موقت که به تبع آن الحاق فرزند به پدر ثابت خواهد شد پدر را ملزم به اخذ شناسنامه برای فرزند نماید. نکته مهم در اینجا این است که درر صورت احراز علقه زوجیت بر اساس مدارک و شواهد، دادگاه فرد معرفی‌شده به‌عنوان پدر را فراخوانده و وی را وادار به ثبت ازدواج موقت می‌کند، اما وقتی زن در اثبات ازدواج عاجز است و طرف مقابل هم منکر می‌شود، بر اساس قانون، اصل بر عدم وقوعع ازدواج است.

مادر به‌عنوان امین موقت

اما جای نگرانی نیست حتى اگر به پدر فرزند در ازدواج موقت هم دسترسى نباشد و ازدواج موقت هم ثبت رسمی نشده باشد بر اساس تبصره ماده شانزده قانون ثبت احوال اگر ازدواج پدر و مادر شرعی باشد، اما به ثبت رسمی نرسیده باشد، در صورتی که پدر به هر دلیل حضور نداشته باشد و به مدارک وی نیز دسترسی وجود نداشته باشد، مادر باید برای صدور شناسنامه یک طرفه از دادگاه حکم امین موقتدریافت کند. با دریافت حکم امین موقت، مادر سمت قانونی پیدا کرده و می‌تواند با مراجعه به ادارات ثبت احوال  نسبت به صدور شناسنامه یک طرفه مادری، با نام خانوادگی خود اقدام کند.