حقوق معنوی ایده پردازان محمدهادی جعفرپور ( وکیل دادگستری)حقوق به معنای امتیاز، قدرت و سلطه یا خواسته ای پیوسته و جدانشدنی است که قانون برای یک شخص اعم از حقیقی و حقوقی می شناسد. در علم حقوق این امتیاز به انحا و اقسام گوناگون تقسیم ده که از آن جمله حقوق شخصیت است که یک شخص از دیدگاه حمایت شخصیت خود، آنها را می شناسد. این حقوق گونه گون است و همیشه یکسان نیست؛ بخشی از این امتیازات به شخصیت عمومی و همگانی مانند حق آزادی بیان، حق آزادی عقیده، حق اعتصاب و انتخابات و… تعبیر می شود. به عبارتی حقوق شخصیت شامل پشتیبانی از آثار فکری و اندیشه گری می شود که آمیزه ای از حق مالی و معنوی است؛ بر پایه همین فلسفه مقارن با سال۱۳۴۸ قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در راستای حمایت از مالکیت فکری و معنوی، مالکیت ادبی و هنری به رسمیت شناخته شد و قانونگذار با احترام به حقوق مادی و معنوی پدیدآورنده اثر در صدد حمایت از مولفین و مصنفین و هنرمندان برآمد. آنچه در قانون مذکور در مقام معرفی پدیدآورندگان آثار ناشی از هنر و اندیشه تحت عنوان مولف و مصنف به کار برده، عبارتی جامع با دایره شمول گسترده ای است، آنگونه که آندره موریو می گوید بشر از هنگامی که توانست قلم به دست گیرد و نگاره بکشد، جوانه های حقوق معنوی شکوفه زد و لذا تمامی اشخاصی که با اندیشه و ذوق محتوا یا اثری را تولید می کنند صاحب چنین حقوقی می شوند. ماده یک قانون با اشاره به دو عبارت اثر و پدیدآورنده به تبیین منظور خویش از صاحبان حقوق معنوی پرداخته و مصادیق این امتیازات را در ماده۲ آثاری چون کتاب/ رساله های دانشگاهی/شعر/ داستان/ آثار سمعی و بصری و… شناسایی و در قالب اثرهای مورد حمایت قانون تعریف کرده است. بنا بر مفاد ماده مذکور آثار مرتبط با هنرهای تجسمی، نمایشی، ادبیات داستانی و تالیفات دانشگاهی ولو یک جزوه ساده و… بنا براصول و ارکان قابل احرازی مورد حمایت قانون هستند که حمایت از آثار مورد اشاره منوط به اصالت اثر است، به این معنا که اثری قابل حمایت است که ابتکاری و اصیل باشد، به عبارتی آنچه به عنوان یک اثر در دایره شمول حقوق معنوی تعریف می شود مستلزم بکر و نو بودن است. تقلید و رونویسی از آثار موجود بیشتر جنبه اقتباس و گردآوری دارد تا تالیف. قابل توجه این که آنچه در شرایط فعلی لازم به بازشناسی و بررسی است، بحث ایده و فکر هست که چنانچه شخصی با ارائه فکر و ایده ای سبب تولید محتوا شود آن محتوا مورد حمایت قانون است، اما اگر این ایده و نظر در همان مرحله ایده باقی بماند تکلیف چیست؟ آیا با مقررات موجود در قانون مذکور امکان حمایت از ایده و طرح نیز وجود دارد. ماده۳قانون در مورد حقوق مادی پدیدآورنده اشعار می دارد که:حقوق پدیدآورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره برداری مادی و… از نام و اثر اوست و در ادامه ماده۵ اعلام کرده که پدید آورنده می تواند استفاده از حقوق مادی خود را در کلیه موارد زیر به غیر واگذار کند:مواردی مانند تولید فیلم، تئاتر، پخش رادیویی، ترجمه و نشر و تکثیر و… حال با وجود مقررات مذکور آیا این امکان وجود دارد که شخصی ایده خویش را به دیگری واگذار کند؟ آیا انتقال ایده نیز شامل همان حقوق مادی پدیدآورنده اثر می شود و اگر چنین فرضی قابلیت اجرا دارد، شرایط تحقق آن و ضمانت اجرای آن چیست؟ بارها عبارت کپی رایت و نبود چنین مقرراتی در کشور ما مطرح شده است، حال در فرضی که چتر حمایتی قانون نسبت به آثار ملموس و قابل رویت رعایت نمی شود، چطور می توان از حقوق ناشی از ایده حمایت کرد. امروزه اندیشه و ایده پردازی در غالب نظام های حقوقی به شدت مورد حمایت قانون و دستگاه قضایی است، به گونه ای که در برخی کشورها مانند فرانسه نهادهای دولتی یا خصوصی متصدی جذب ایده ها و تعامل با افرادی هستند که دارای اندیشه و ایده پردازند؛ به نظر می رسد فارغ از لزوم اعمال مقررات کپی رایت و سختگیرانه برخورد کردن با متخلفان این حوزه ضروری است تا قانونگذار در قالب قانونی خاص به حمایت از اندیشه و ایده افراد بپردازد؛ چرا که جهان امروز در عرصه های اجتماعی و اندیشه های نوگرایانه آن چنان متحول شده که هر روز به تعداد اشخاصی که علی رغم دارا بودن ایده و اندیشه نو به سبب نبود زیرساخت از ایده پردازی به سایر مشاغل روی می آورند بسیار هستند.
فکر و ذوق در ادبیات حقوقی کهن شاید فاقد مالیات معرفی شود، اما در شرایط فعلی جامعه و تحولات عصر حاضر فکر و ایده گرانبهاترین کالا و ارزشمندترین محصولی است که لازم است مورد حمایت واقع شود، علیرغم این امر که در عالم واقع هیچ اثر و محتوای معنوی بدون وجود ایده تحقق نمی یابد تا به امروز ایده پردازان از کمترین حمایت ممکن برخوردار بوده اند. موضوع حمایت از ایده های صرف گرچه مورد توجه برخی اسناد بین المللی واقع شده اما مهم ترین منبع حمایت از حقوق معنوی یعنی کنوانسیون برن شرط حمایت از آثار ادبی و هنری را تبلور خارجی و داشتن پایگاه مادی دانسته است.در حقوق ایران نیز علی رغم ضرورت وجود ایده جهت تولید اثر صرف شکل اثر و محتوای تولید شده را فارغ از نقش ایده مورد حمایت قرار می دهند.نگارنده بر این باور است که ایده محصول ساعت ها تلاش و تفکر است که بعضا تحمل چنین شرایط در قیاس با سختی های تولید پدیده هرگز به چشم نخواهد آمد، از جنبه احساسی نیز شخص ایده پرداز شرایط خاصی را تحمل می کند، چرا که وی ابزار و امکانی برای آنچه که پس از ساعت ها تعمق و تفکر تولید کرده ندارد، اما پدیدآورنده اثر با شروع پروژه رشد و بالندگی محصول خویش را رصد کرده با انرژی و انگیزه خاصی به اتمام کار و رویت مخلوق خویش فکر می کند و همین امر سبب انگیزه ای مضاعف است در وی.لذا با توجه به تاریخ اولین سند حمایت از آثار ادبی و هنری در قرن۱۸و گذشت دو قرن از انشای مقررات حمایتی حقوق معنوی لازم است دکترین حقوقی به راهکار و طریقی در جهت احترام به حقوق ایده پردازها بیندیشند که صد البته همین تلاش در جهت انشاب مقررات نیز در قالب ایده ظهور خواهد کرد.
