مرور زمان به معنی گذشتن مدت زمانی است که موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدید و خاصی می‌شود. بنابراین، گذشت زمان می‌تواند تأثیر خود را بر تعقیب مجرم و اجرای مجازات باقی بگذارد. در قانون جدید مجازات اسلامی، مقررات مرور زمان در امور کیفری با تغییراتی همراه بوده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
منظور از مرور زمان در امور کیفری
گذر زمان سبب ایجاد وضعیت جدید و مخصوصی از نظر قانونی و حقوقی می‌شود. مرور زمان در امور کیفری، از قواعد آمره و از علل سقوط دعوای عمومی به شمار می‌رود. قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی ۳ نوع مرور زمان را مختص جرایم تعزیری پذیرفت. در این قسم از مجازات‌ها که مقنن حق تعیین نوع و مقدار مجازات را دارد، حق تعیین موقوفی تعقیب و اجرای مجازات را هم داراست و چه بسا به همین دلیل است که «تعزیرات منصوص شرعی» از شمول مرور زمان تعقیب، مستثنی شده‌اند.با توجه به تعریف تعزیر در قانون جدید که شامل مجازات‌های بازدارنده نیز می‌شود، به نظر می‌رسد انواع مرور زمان شامل مجازات‌های بازدارنده مذکور در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ نیز باشد.
با توجه به دشوار بودن تفکیک بین تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده که از یک طرف موجب اختلاف رویه محاکم شده بود و از طرف دیگر اثر حقوقی خاصی (غیر از مرور زمان) نداشت، ادغام مجازات‌های بازدارنده در تعزیرات، در قانون جدید، مثبت ارزیابی می‌شود. ولی این صعوبت در تفکیک، همچنان برای شناخت «تعزیرات منصوص شرعی» و استثنا کردن آن از مرور زمان تعقیب وجود دارد. برای کارآگاهان، شناخت مرور زمان مهم است، زیرا از بدو امر در خصوص جرایم مشمول مرور زمان‌شده یا در موارد موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرا، به اثر بخش نشدن اقدامات درخواستی توجه خواهند کرد.
مرور زمان در قانون جدید مجازات اسلامی
در قانون جدید مجازات اسلامی ۳ نوع مرور زمان وجود دارد:
- مرور زمان شکایت
- مرور زمان تعقیب
- مرور زمان مجازات.
مرور زمان شکایت، در گذشته فقط برای جرم صدور چک بلامحل به رسمیت شناخته شده بود. رعایت نکردن مرور زمان شکایت، یعنی بی‌توجهی به مهلت قانونی برای طرح شکایت، سبب اسقاط حق شکایت می‌شود. برای جرایم تعزیری و قابل گذشت، مهلت شکایت، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است. اگر دلایل شما محکمه‌پسند باشد، ولی به مهلت مذکور توجه نکنید، مقام قضایی امکان قانونی برای احقاق حق ندارد. در قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ نیز مهلت شکایت به آرای محاکم اداری از جمله کمیسیون‌های شهرداری و هیأت تخلفات اداری ۳ ماه از تاریخ ابلاغ رأی موضوع اعتراض دانسته شده است.
جستجوی وکیل و موسسه حقوقی خوب و معتبر در این زمینه موضوعی در بانک هوشمند اطلاعات وکلای متخصص امکان پذیر است.
بهترین وکیل، وکیلی است که شیرین ترین پاداش او احقاق حق موکلش باشد.
بهتر است قبل از اخذ هر تصمیمی با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
امروز این مهلت‌ها برای موارد مذکور، لازم‌الرعایه است و پیش‌بینی می‌شود در صورت اطلاع‌رسانی کامل، مردم از این نظر دچار مشکلات قضایی در آینده نزدیک نخواهند شد. این مهلت‌ها، برای اولین بار امسال وضع شده و محدودکننده حق اقدام شاکی است، زیرا طبق قوانین سابق، مهلتی برای طرح شکایت، به جز در مورد جرم صدور چک بلامحل، وجود نداشت. خلاصه آنکه همه جرایم تعزیری و قابل گذشت مشمول مرور زمان شکایت می‌شوند و رعایت نکردن مهلت یک ساله، مساوی است با اعراض از شکایت. مهلت ۳ ماهه شکایت به دیوان عدالت اداری را نیز با کمی اغماض می‌توان نوعی مرور زمان شکایت دانست.
تفکیک مرور زمان شکایت و تعقیب
مرور زمان تعقیب ۲ حالت عمده دارد: یا اصلاً شکایت نشده یا شکایت شده است اما از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی، حسب عنوان مجرمانه ۳ تا ۱۵ سال سپری می‌شود و رأی قطعی صادر نشده است. مرور زمان شکایت در خصوص تمامی جرایم تعزیری قابل گذشت اثر دارد، اما مرور زمان تعقیب شامل جرایم تعزیری قابل گذشت و غیرقابل گذشت می‌شود، البته مواردی نیز استثنا شده‌اند: جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرایم اقتصادی با مبلغ یک میلیارد ریال و بیشتر و جرایم مواد مخدر.
مرور زمان تعقیب شامل «تعزیرات منصوص شرعی» هم نمی‌شود و این دسته از جرایم در صورت قابل گذشت بودن، فقط مشمول مرور زمان شکایت می‌شوند. یکی از مصادیق «تعزیرات منصوص شرعی» را می‌توان دریافت و پرداخت رشوه ذکر کرد، زیرا اصل حکم آن در شرع انور بیان شده است. اگر از تاریخ اطلاع شاکی از وقوع جرم یک سال بگذرد و شاکی طرح شکایت نکند، جرم تعزیری قابل گذشت، مشمول مرور زمان شکایت می‌شود و شاکی دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت، اما اگر از تاریخ وقوع جرم تعزیری، حسب مورد بین ۳ تا ۱۵ سال سپری شود و شاکی اقدام به ثبت شکایت نکند، هر چند به دلیل بی‌اطلاعی وی از وقوع جرم باشد، جرم مشمول مرور زمان تعقیب می‌شود.
انقطاع مرور زمان و آثار آن
مرور زمان بر اثر هر اقدام تعقیبی یا تحقیقی قطع می‌شود. درباره آثار قطع مرور زمان باید گفت که اولاً وقتی مرور زمان به موجب یکی از اقدامات تعقیبی یا تحقیقی قطع شود، مرور زمان جدیدی آغاز می‌شود که مدت آن همان مدت مرور زمان قبلی است و مدت زمان سپری‌شده قبل از انقطاع، جزء مرور زمان جدید محاسبه نخواهد شد. ثانیاً انقطاع مرور زمان مطلق و غیرشخصی است؛ یعنی نسبت به همه شرکت‌کنندگان در ارتکاب بزه، اعم از مباشر و شریک و معاون جرم مؤثر است، هرچند که تعقیب فقط علیه یکی از آنان یا حتی علیه شخصی ناشناس که به اصطلاح آن را «تعقیب از شخص» می‌نامند، صورت پذیرفته باشد. ثالثاً انقطاع مرور زمان فقط ناظر به عملی است که تعقیب و تحقیق در مورد آن به عمل آمده است.
حق مدعی خصوصی در مرور زمان
مستند به ماده ۱۱۳ قانون مجازات اسلامی جدید، موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می‌تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.
مرور زمان اجرای احکام تعزیری چقدر میباشد؟
مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می‌کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:
- جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال.
- جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال.
- جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال.
- جرایم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال.
- جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال.
اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می‌شود.
مرور زمان اجرای احکام دادگاه‌های خارج از کشور درباره اتباع ایرانی در حدود مقررات و موافقتنامه‌های قانونی، مشمول مقررات این ماده است.
چه جرایمی مشمول مرور زمان نمی‌شوند؟
- جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
- جرائم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرائم موضوع تبصره ماده (۳۶) این قانون مجازات اسلامی با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده.
- جرائم موضوع قانون مجازات اسلامی مبارزه با مواد مخدر
آیا مرور زمان در جرائم حدی نیز اجرا خواهد شد؟
مرور زمان در جرایم حدی، مستوجب قصاص و دیه وجود ندارد و گذشت زمان موجب از بین رفتن حق نمی‌شود.
همچنین قانونگذار مرور زمان را تنها در تعزیرات پذیرفته است و به دلیل آنکه حاکم این اختیار را دارد که تعزیرات را اجرا کند یا نکند، برای پذیرفتن مرور زمان نیز دست او باز است.
هرگاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت‌های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت‌ها، نسبت به دیگر محکومیت‌ها، قاطع مرور زمان است.
به این معنا که هرگاه برای یک شخص بر اساس یک یا چند حکم، محکومیت‌های قطعی متعدد صادر شود، در صورت شروع به اجرای هر یک از محکومیت‌ها، مرور زمان محکومیت‌های دیگر قطع می‌شود و به پایان می‌رسد. در مواردی که اجرای مجازات فرد محکوم، معلق شده یا اینکه او به صورت مشروط آزاد شده باشد اما پس از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات یا حکم آزادی مشروط او لغو شود،
- آغاز مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است و مرور زمان از این تاریخ محاسبه می‌شود.
آیا اعمال مرور زمان نسبت به همه شرکا و معاونان جرم میباشد؟
قطع مرور زمان، مطلق است و نسبت به همه شرکا و معاونان جرم اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می‌شود، هر چند تعقیب فقط درباره یکی از آنها شروع شده باشد.
همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم، قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است. متوقف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می‌تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.
به این معنا که مرور زمان موجب از بین رفتن حق مدعی خصوصی نمی‌شود. به عنوان مثال اگر ۳۰ سال پیش سرقتی اتفاق افتاده باشد، مدعی خصوص می‌تواند با مراجعه به دادگاه، ضرر و زیان مالی خود را جبران کند؛ اما اعمال مجازات و جنبه عمومی جرم مشمول مرور زمان می‌شود.
آیا گذشت زمان می‌تواند نشانه توبه متهم باشد؟
گاهی گذشت زمان می‌تواند اماره توبه باشد و البته در حدود نیز این موضوع وجود دارد که توبه قبل از اثبات، حد را ساقط می‌کند.
مجازات داغ ننگی است که بر پیشانی مجرم زده می‌شود و مجرمی که پس از سال‌ها مرتکب نشدن جرم، مجازات شود، ممکن است به دلیل این داغ ننگ، خود به طور مجدد به ارتکاب جرم اقدام کند؛ به همین دلیل باید گفت که فلسفه مرور زمان بر فلسفه مجازات‌ها غالب است و موضوع مجازات را منتفی می‌کند.
جستجوی وکیل و موسسه حقوقی خوب و معتبر در این زمینه موضوعی در بانک هوشمند اطلاعات وکلای متخصص امکان پذیر است.
بهترین وکیل، وکیلی است که شیرین ترین پاداش او احقاق حق موکلش باشد.
بهتر است قبل از اخذ هر تصمیمی با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
دفتر خدمات حقوقی راستین
(شماره ثبت: ۲۷۶۹۶۰)
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی نارمک
با حضور وکلای پایه یک دادگستری متخصص خانم و آقا
۰۲۱۷۷۹۷۱۶۳۴ / ۰۲۱۷۷۹۲۳۰۸۵
(پاسخگویی: همه روزه از ساعت ۱۶ تا ۲۰)
💠وکالت تخصصی در امور و پرونده های حقوقی، کیفری و خانواده
💠مشاوره حقوقی تخصصی همراه با مطالعه پرونده
💠داوری قراردادهای داخلی و بین‌المللی
توسط گروهی از برترین وکلای پایه یک دادگستری متخصص
خدمت صادقانه، پیگیری مسئولانه، حق الوکاله منصفانه
